Gmina Horodło jest najbardziej wysuniętą na wschód gminą w Polsce, leży pomiędzy ramionami rzeki Bug, na pograniczu dwóch historycznych krain – Polesia i Wołynia. Znajduje sie ona na terenie powiatu hrubieszowskiego, w południowo-wschodniej części województwa lubelskiego. Siedzibą gminy jest Horodło – miejscowość o bogatej przeszłości hisotrycznej. Do gminy prowadzą dwie główne drogi: wojewódzka biegnąca z Chełma do Zosina, a także krajowa z Zamościa do Zosina. Na długości około 40 km gmina Horodło graniczy z Ukrainą, granica ta jest jednocześnie granicą Unii Europejskiej. W Zosinie mostem na rzece Bug przekroczyć możemy granicę Polski i dostać sie do przygranicznego Uściługa a dalej do Włodzimierza Wołyńskiego.
Historia
Pierwsza wzmianka o Horodle pochodzi z 1287 r. Wykopaliska świadczą jednak o istnieniu grodu co najmniej od X wieku. Gród w Horodle należał do historycznych Grodów Czerwieńskich, o które w średniowieczu toczyły się nieustanne walki. W konsekwencji ziemie te wielokrotnie przechodziły z rąk polskich do ruskich i litewskich. Pod koniec XIV wieku weszły w skład lenna bełskiego książąt mazowieckich. W I połowie XIV wieku pod panowaniem litewskiego księcia Lubarta na miejscu starego grodu w Horodle wzniesiono drewniany zamek. w 1388 roku król Władysław Jagiełło nadał ziemię bełską wraz z Horodłem Księciu Mazowieckiemu Ziemowitowi IV, jako posag swojej siostry Aleksandry. Nadanie to potwierdzone zostało dokumentem królewskim w 1396 roku, w którym Horodło nazwane jest już miastem.
2 października 1413 roku do zamku w Horodle przybyli przedstawiciele najznakomitszych rodów polskich z królem Władysławem Jagiełłą na czele oraz przedstawiciele głównych bojarskich rodów litewskich wraz z wielkim księciem litewskim Witoldem. Między władcami doszło do podpisania unii polsko-litewskiej, która umocniła związek Litwy z Polską, wprowadziła instytucję wielkiego księcia, rządy wojewodów i kasztelanów na Litwie. Zamek w którym przebywali król Jagiełło został zniszczony w 1706 roku przez Szwedów.
W 1454 r. Horodło otrzymało prawa miejskie, a w 1462r. zostało stolicą powiatu i starostwa grodowego, istniejących do końca Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W XVI i XVII wieku miasto wielokrotnie nękane było pożarami oraz najazdami obcych wojsk. W latach: 1500-1526 Horodło było pięciokrotnie niszczone przez Tatarów, w latach: 1648, 1655, 1657, 1702 (wówczas zniszczony zamek, którego ruiny istniały do r. 1764) stawiało czoła różnym obcym wojskom.
Największy rozwój Horodła przypada na drugą połowę XVI i początek XVII wieku. Korzystne położenie przy przeprawie przez Bug i skrzyżowaniu starych traktów sprzyjało rozkwitowi handlu i rzemiosła. Rozwój Horodła zahamowały wojny drugiej połowy XVIII wieku. Po trzecim rozbiorze ziemie horodelskie włączone zostały do zaboru austryjackiego, w 1809 roku do Księstwa Warszawskiego, a od 1815 roku do Królestwa Polskiego.
W dniu 10 października 1861 r. na fali ówczesnych nastrojów politycznych w Królestwie Polskim, pod Horodłem odbyła się ogromna wielotysięczna manifestacja ludności rozmaitych stanów i wyznań, przybyłej tu z różnych części Rzeczypospolitej, dla uczczenia 448 rocznicy Unii Horodelskiej. Władze carskie nie wpuściły manifestantów do Horodła, nie przeszkadzało im to jednak zebrać się na polach poza Horodłem. W manifestacji brali udział duchowni obrządku rzymskiego i unickiego. Na pamiątkę tych wydarzeń usypano kopiec i ustawiono drewniany krzyż. Po uroczystościach jednak na polecenie władz carskich kopiec został zniszczony. W 1924 r. odnowiono go i podwyższono do 11 m. oraz ustawiono na nim metalowy krzyż. Krzyż ma wygląd ściętego pnia drzewa z którego wyrasta nowa odrośl w postaci krzyża – jest to symbol odrodzonej Polski.
W ramach represji po powstaniu styczniowym w 1869 roku Horodło straciło prawa miejskie. Rozpoczął się proces wyludniania miasteczka liczącego w 1886 r. 3200 mieszkańców, a w 1921 r. już tylko 2500. W okresie międzywojennym Horodło było już tylko siedzibą gminy. Podczas II wojny światowej, w 1939 roku powstała w Horodle Polska Straż Obywatelska, a następnie komórka związku walki zbrojnej, przekształcona później w placówkę “AK”. Po II wojnie światowej, w wyniku eksterminacji Żydów i wysiedleń ludności ukraińskiej, liczba mieszkańców miasteczka spadła do 1600 osób. Według stanu na 31.12.2010r. Horodło liczy 1062 mieszkańców.
Walory turystyczne
O atrakcyjności gminy decydują skarby przyrody i dobra kultury świadczące o bogatej przeszłości tych terenów. W granicach Gminy Horodło znajduje się prawie połowa obszaru, utworzonego w 1983 r. Strzeleckiego Parku Krajobrazowego. Na południe od Horodła znajduje się Nadbużański Obszar Chronionego Krajobrazu, utworzony w 1997 r. Szczególnym miejscem jest Kacapka – użytek ekologiczny w okolicach Zosina, z polodowcowym, dwudennym, naturalnym jeziorem śródpolnym, będącym siedliskiem licznych ptaków chronionych, oraz miejscem, w którym można spotkać wiele zwierząt i ciekawą roślinność stepową.
Walory agroturystyczne tym regionom nadaje zróżnicowana rzeźba terenu Grzędy Horodelskiej. Dodatkowym atutem jest rzeka Bug, która zachowała naturalne koryto z meandrami i starorzeczami, trasy zalewowe porośnięte są bujnymi łąkami. Unikalna roślinność ze zbiorowisk stepowych i tundrowych, czyste powietrze i ponad 100 gniazd bocianich na terenie gminy świadczą o czystości ekologicznej tego obszaru.
Gmina Horodło to teren atrakcyjny szczególnie dla turystów poszukujących wypoczynku w ciszy i kontakcie z przyrodą. Atutem regionu jest: rolniczy charakter miejscowości, mała gęstość zaludnienia, brak skażenia środowiska, dużo obszarów leśnych, mało zmieniony krajobraz i zabytki kultury.
W Horodle zachował się układ urbanistyczny dawnego miasteczka z czworobocznym rynkiem i ulicami wychodzącymi z jego naroży. W parku po środku rynku, w miejscu gdzie kiedyś był ratusz stoją dwa posągi lwów, które prawdopodobnie pochodzą z wyposażenia horodelskiego zamku, a które przed 1939 r. stały obok dworu w Wieniawce.
Kościół parafialny znajduje się w południowo – wschodnim narożu rynku. Jest to podominikańska świątynia p.w. Św. Jacka i MB Różańcowej, zbudowana w latach 1739-58 z fundacji starosty horodelskiego Ambrożego Strutyńskiego. W 1411 r. z inicjatywy księżnej Aleksandry żony Ziemowita, a siostry Jagiełły, sprowadzono do Horodła dominikanów, dla których w 1425 r. zbudowano drewniany kościół i klasztor. Obie budowle spłonęły w 1500 r., podpalone przez Tatarów. Odbudowane zostały w 1648 r., po czym kolejny raz spalone tym razem przez Kozaków, przed 1714 r. zostały odbudowane ponownie. W 1783 r. przeniesiono tu parafię z rozebranego wówczas kościoła, położonego niedaleko brzegów Bugu, który pochodził z 1744 r. Już jako parafialny, kościół spłonął w 1852 r. W dwa lata później został odnowiony. Podczas I wojny światowej został uszkodzony, odremontowany powtórnie w 1921 r. W 1783 r. władze austriackie skasowały zakon dominikanów, a zabudowania klasztorne rozebrano w 1845 r. Kościół parafialny zbudowany jest w stylu późnobarokowym, jest jednonawowy z prezbiterium zwróconym na południe. Obok kościoła znajduje się drewniana czworoboczna dzwonnica z 1860 r. oraz Kapliczka Matki Boskiej z końca XIX w. Przy kościele znajduje się również klasycystyczna plebania wzniesiona po roku 1845, z wykorzystaniem części murów dawnego klasztoru rozebranego w 1845 r. Budynek jest murowany parterowy z ryzalitem od frontu w części wschodniej oraz dwukolumnowym gankiem.
W południowo – zachodnim narożu znajduje się dawna cerkiew prawosławna p.w. św. Mikołaja, drewniana, wzniesiona w 1932 r. na miejscu poprzedniej, również drewnianej greckokatolickiej z 1836 r. W świątyni podziwiać można wspaniały rokokowy ikonostas z XVIII w. pochodzący z Maciejowa na Wołyniu, odnowiony z zrekonstruowany w 1998 roku.
W Horodle znajduje się również drewniany kościół polskokatolicki p.w. Zmartwychwstania Pańskiego wzniesiony w 1933 r. a położony wśród cmentarza. Wyznanie to powstało w USA pod koniec XIX w. wśród polskich emigrantów. Założycielem kościoła był ks. Franciszek Hodur, który w 1897 r. utworzył w Scranton pierwszą parafię. W Polsce wyznanie to pojawiło się na początku lat dwudziestych, ma około 50 tys. wyznawców i ponad 90 parafii.
Około 1 km przed wjazdem do Horodła znajduje się Kopiec Unii Horodelskiej usypany w 1861 r. w 448 rocznicę podpisania unii polsko-litewskiej, odnowiony i podniesiony w roku 1924.
Na południowy – wschód od rynku, nad Bugiem, znajduje się grodzisko z pozostałościami zamku zwane Wałami Jagiellońskimi. Znaleziska archeologiczne świadczą o istnieniu na tym terenie grodu juz w X – XIII w. W wieku XIV na miejscu grodu wzniesiono drewniany zamek, który był wielokrotnie niszczony i odbudowywany w różnych okresach historii. Tu właśnie doszło do podpisania aktu unii horodelskiej. Od 1462 r. zamek był siedzibą królewskich starostów. Zamek został ostatecznie zniszczony w 1702 r. przez Szwedów.
Około 2 km za Horodłem w stronę Zosina znajduje się Wieniawka z pozostałościami zespołu dworskiego, z punktem widokowym na dolinę Bugu i parkiem podworskim modernistycznym z połowy XIX w. do którego prowadzi aleja lipowa z kilkunastoma lipami liczącymi sobie około 300 lat. Miejscowy majątek wyodrębnił się na początku XIX w., wcześniej natomiast obszar ten należał do królewskich dóbr starostwa Horodła. Po rozbiorach dobra te przejął rząd Austrii a od roku 1799 r. znajdowały się one w rękach prywatnych właścicieli.
W miejscowości Strzyżów położonej na południe od Horodła znajduje się późnobarokowy pałac wzniesiony w latach 1762-86 z woli Ludwiki Honoraty i Stanisława Lubomirskich. Po pożarze został przebudowany przez Ożarowskich w 1836 r. uzyskując pewne elementy klasyczne. Pałac remontowano również na początku XIX w. i w roku 1964. Pałac położony jest na skarpie opadającej stromo ku nadbużańskim łąkom. Częściowo zachował on wystrój wnętrz z plafonami i kominkami. Po obu stronach pałacu stoją oryginalne ośmioboczne pawilony z II połowy XVIII w., zachodni mieścił kaplicę, wschodni służył jako lamus. Przed pałacem znajduje się kulisty gazon i rozległy dziedziniec. Po obu stronach stoją parterowe oficyny z I poł. XIX w. Po wojnie w pałacu mieściła się placówka Wojsk Ochrony Pogranicza a od początków lat 60-tych po remoncie należy do Cukrowni Strzyżów. Podczas remontu znikły niektóre elementy starego wystroju, ale w wielu pomieszczeniach nadal można podziwiać elementy rokokowe stiukowe, jakich – oprócz Łabuniek k. Zamościa – na Zamojszczyźnie juz dzisiaj nie ma. Pałac jest dwukondygnacyjny, zwrócony frontem na północ. Środkowy ryzalit frontowy zwieńczony został trójkątnym szczytem, w którym umieszczone zostały kartusze herbowe Starzeńskich i Skarżyńskich-Lis i Bończa, za ich czasów przebudowano tą część dworu.
W Strzyżowie warto zobaczyć również dawną drewnianą cerkiew unicką p.w. Narodzenia NMP z 1817 r., zamienioną na cerkiew prawosławną po likwidacji unickiej diecezji chełmskiej w 1875 r. a po roku 1947 przebudowaną i użytkowaną jako kościół rzymskokatolicki. Obok kościoła znajduje się drewniana dzwonnica z 1817 r. oraz drewniana plebania z 1925 r.
W Strzyżowie zobaczyć można również zespół zabudowań cukrowni posiadający wartość zabytkową. Przedsiębiorstwo założone zostało w 1899 r. przez Edwarda Chrzanowskiego z Moroczyna.
Artykuł pochodzi z portalu: http://www.horodlo.pl/
