Jezioro Orzysz leży na wschodnim krańcu Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. Jezioro jest połączone z pozostałymi jeziorami regionu, ale szlak nie jest dostosowany do większości łodzi. Mogą go w zasadzie pokonać tylko kajaki. Jezioro jest duże i atrakcyjne dzięki rozbudowanej linii brzegowej. Jednak jest wykorzystane turystycznie tylko w niewielkim zakresie.
Przy południowym krańcu jeziora przebiega droga krajowa numer 16. Tam również leży największa miejscowość – Orzysz. Jezioro ma powierzchnię 1076 hektarów. Maksymalna głębokość to 36 metrów, a średnia wynosi 6,6 metra. Brzegi południowej części jeziora są wysokie i strome, pozostałe przeważnie płaskie i podmokłe. Od południa i zachodu lasy, pozostałe brzegi zajmują pola i łąki. Na jeziorze leży aż 10 wysp. Największa z nich to Różany Ostrów zwana również Wyspą Róż. To urokliwy teren o powierzchni 54 hektary i jest połączona mostem z lądem. Druga, co do wielkości wyspa Wąskie – 12 hektarów powierzchni – leży w północnej części jeziora. Kolejną dużą wyspą jest wyspa Lasek – 7 hektarów powierzchni – także położona w północnej części jeziora, lecz przy zachodnim brzegu.
Przez Jezioro Orzysz przepływa rzeka Orzysza, zwana również Orzyską Strugą. Po około 50 metrach łączy się z Jeziorem Wierzbińskim, które jest oddzielone Półwyspem Ameryka. Rzeka Orzysza płynie dalej i po 12 kilometrach wpada do Jeziora Tyrkło, które jest bezpośrednio połączone z Jeziorem Śniardwy. Rzeka jest zarośnięta roślinnością wodną. Rzadko przekracza 2 metry szerokości. Są na niej również niskie mosty, które uniemożliwiają pływanie większości łodzi.
Jezioro Orzysz jest jeszcze mało odkryte przez turystów. Docierają tu głównie miłośnicy biwaków i domków. Najłatwiej nocleg wynająć w Orzyszu. Można tez szukać nad brzegami Jeziora Wierzbińskiego, na Półwyspie Ameryka czy okolicy Skomacka Wielkiego. A także w Kamieńskich. Jednak poza samym Orzyszem dominują campingi i pola namiotowe. Wszystkie mają własny dostęp do wody. W mieście znajduje się plaża miejska. Są tam wszystkie niezbędne wygody – parking, toalety, plac zabaw, pomost, boisko do piłki plażowej i barek. W sezonie jest też ratownik.
Dzierżawcą jeziora jest Gospodarstwo Rybackie PZW w Suwałkach. Konieczny jest zakup odpowiedniego zezwolenia wędkarskiego. 15 marca 2019 podpisano umowę pomiędzy miastem Orzysz i dzierżawcą. Ograniczono połowy gospodarcze o około 60%. W myśl umowy Polski Związek Wędkarski corocznie ma organizować na jeziorze Orzysz co najmniej jedną imprezę rangi Mistrzostw Polski lub Grand Prix Polski oraz udzielić wsparcia w organizowanych przez samorząd trzech imprezach w roku. Dodatkowo PZW zobowiązał się do organizacji rokrocznie spotkania edukacyjnego dla dzieci i młodzieży promującego wędkarstwo. Ryby występujące w jeziorze to: karaś, leszcz, lin, okoń, płoć, sandacz, sieja, sielawa, szczupak i węgorz.
