Sobiborski Park Krajobrazowy powołano dla ochrony lasów z torfowiskami i śródleśnymi jeziorami położonymi we wschodniej części Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. Najcenniejsze fragmenty chronione są w postaci aż sześciu rezerwatów przyrody.
Ukształtowanie powierzchni Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego ma wybitnie równinny charakter. Decydujący wpływ na obecne ukształtowanie powierzchni miało zlodowacenie środkowopolskie. Pozostawiło ono po sobie specyficzne typy osadów. Na dużych powierzchniach występują utwory akumulacji jeziorzyskowo-rzecznej, piaski wodnolodowcowe oraz piaski eoliczne, które tworzą wyraźne pagórki lub wały wydmowe. Ukształtowanie powierzchni oraz podłoże w postaci polodowcowych osadów spowodowały wykształcenie się specyficznych gleb. Tereny wierzchowinowe pokrywają różnego rodzaju gleby bielicowe o małej przydatności rolniczej, obniżenia natomiast zajmują gleby torfowe.
Płaski teren oraz obfita roślinność znacznie redukuje powierzchniowy ruch wody, co powoduje lokalne zabagnienia terenu. Sobiborski Park Krajobrazowy leży w dorzeczu Bugu. Sieć rzeczna na tym terenie jest bardzo uboga. Sobiborski Park Krajobrazowy odwadniany jest przez niewielką rzeczkę Tarasienkę oraz system rowów melioracyjnych. Tereny sąsiadujące z Parkiem rozcina rzeka Włodawka, Krzemianka i Bug. Na terenie Parku i otuliny zlokalizowano również 5 źródeł, które cechuje stosunkowo niewielka wydajność.
Charakterystycznym elementem Parku jest występowanie siedmiu śródleśnych jezior, których tylko niewielkie fragmenty brzegów są dostępne. Jeziora te mają różną genezę, morfometrię i charakterystykę limnologiczną. Największe z nich jest Wspólne, które podobnie jak Koseniec, Perespa i Płotycze ma wody o charakterze eutroficznym. Jezioro Brudzieniec i Brudno posiada wody eutroficzno-dystroficzne, zaś Orchowe dystroficzne. Cechą charakterystyczną tych jezior jest niedostępność ich brzegów spowodowana przez otaczające je bagna i torfowiska śródleśne. Niedostępność brzegów oraz sąsiedztwo bagien spowodowało, że nigdy do końca nie zostały zagospodarowane i zachowały wybitne walory przyrodnicze.
Flora
Teren objęty ochroną należy do najcenniejszych fragmentów Lasów Sobiborskich. Występują tu niemal wszystkie typy siedlisk charakterystycznych dla borów niżowych, z których największy udział mają: bór suchy, świeży, wilgotny i bagienny z roślinnością borealną typową dla północno-wschodnich krańców Europy (tzw. tajgi). W każdym z nich w drzewostanie dominuje sosna, a w zależności od zasobności siedliska i wilgotności zmieniają się gatunki stanowiące domieszkę. Wyjątkiem na siedliskach borowych, w których sosna ma niewielki udział jest brzezina bagienna, gdzie dominuje brzoza omszona i olcha czarna. W lokalnych obniżeniach w pobliżu cieków wodnych występują olsy. Charakterystyczną formacją roślinną Parku są torfowiska. Występują tutaj wszystkie trzy ich typy: niskie, przejściowe i wysokie. Najżyźniejsze torfowiska niskie wykształciły się w obniżeniach, na terenach zasilanych wodą przepływową. Wokół jezior dystroficznych rozwijają się torfowiska przejściowe. Jest to uginająca się pod ciężarem człowieka spleja zbudowana ze splątanych ze sobą mchów torfowców i korzeni roślin naczyniowych, głównie turzyc. W warunkach całkowitego zahamowania przepływu wody powstają w obniżeniach terenowych torfowiska wysokie. Zasilane są one wyłącznie wodami opadowymi.
Na terenie Sobiborskiego Parku Krajobrazowego występuje wiele gatunków roślin rzadkich. Na torfowiskach występują rośliny będące reliktem okresu polodowcowego: wierzby – lapońska i borówkolistna, rosiczka pośrednia oraz brzoza niska. Na wilgotnych łąkach można spotkać kwitnące kosaćce syberyjskie, goździki pyszne i pełniki europejskie. W borach świeżych występują widłaki: goździsty, wroniec i spłaszczony. W borach wilgotnych bardzo liczny jest widłak jałowcowaty. Rzadkie rośliny chronione w zajmujących tu niewielkie powierzchnie grądach reprezentują: tojad dzióbaty, barwinek pospolity, lilia złotogłów i wawrzynek wilczełyko oraz storczyki: gnieźnik leśny, buławnik czerwony i podkolan biały. Znaczną powierzchnię parku zajmują coraz rzadziej spotykane ciepłolubne murawy napiaskowe. Na leśnych polanach, poboczach dróg i nasypach linii kolejowej spotkać można goździki piaskowe i kocanki piaskowe. Roślinnym symbolem Sobiborskiego Parku Krajobrazowego powinna być rosnąca na tych siedliskach lepnica litewska. Wschodnia część Lubelszczyzny jest jedynym w Polsce miejscem jej występowania.
Fauna
Niewielki stopień przekształcenia środowiska, trudno dostępny teren i duże zróżnicowanie warunków siedliskowych decydują o bogactwie faunistycznym tego rejonu. Duże walory przyrodnicze tego obszaru wpłynęły na uznanie go za ostoję przyrody o znaczeniu międzynarodowym, m.in. w systemie CORINE i ECONET-POLSKA. W Parku i jego najbliższych okolicach na stałe występuje kilka watah wilków. Podmokłe drzewostany stanowią ostoję łosi. Niemal przy każdym jeziorze spotkać można żeremia bobrowe, a przy brzegach obserwuje się ślady obecności wydry. Rzadkie gatunki gryzoni reprezentują smużka i popielica. Ponadto w Parku i jego okolicach żyje 13 gatunków nietoperzy, wśród których do najciekawszych należą: nocek Bechsteina, nocek Natterera, nocek łydkowłosy, mroczek pozłocisty i mroczek posrebrzany. Do ewenementów faunistyczny świadczący o „dzikości” tych terenów należy ryś, którego widuje się tu rokrocznie od 2010 r. Bogaty w jeziora i podmokłości park obfituje w wiele gatunków ryb. Do najciekawszych należą: różanka, piskorz, słonecznica, śliz i koza. W podmokłych lasach i torfiankach występuje bardzo rzadka ryba będąca reliktem glacjalnym, wpisana na czerwoną listę ginących zwierząt Europy: strzebla błotna. Sąsiedztwo terenów suchych i podmokłych spowodowało, że Sobiborski Park Krajobrazowy stał się idealnym miejscem bytowania płazów i gadów. Z rzadszych gatunków płazów występują tutaj: traszka grzebieniasta, ropucha zielona, ropucha paskówka. Na uwagę zasługują duże populacje gadów: żmii zygzakowatej, zaskrońca oraz jaszczurek: żyworodnej, zwinki i padalca. Na piaszczystych duktach leśnych i suchych łąkach zlokalizowanych w pobliżu kanałów, jezior i bagien znajdują się lęgowiska żółwia błotnego – którego populacja jest tu najwyższa w Europie Środkowej.
Bardzo bogata jest awifauna lęgowa parku. Jeszcze w latach 90. XX w. można było spotkać na leśnych polanach tokujące cietrzewie. Obecnie można zobaczyć parę bielików latających nad jednym z jezior, kilka par orlików krzykliwych, puchaczy i bocianów czarnych zamieszkujących skraje podmokłych drzewostanów, widywany jest tu również gadożer i kania czarna. Śródleśne torfowiska zamieszkuje obecnie kilka par puszczyka mszarnego – sowy, której pierwszy lęg w Polsce stwierdzono w 2010 r. właśnie w Sobiborskim Parku Krajobrazowym. W sosnowych borach Lasów Sobiborskich stwierdzono ponadto inną bardzo rzadką sowę – włochatkę, która chętnie zajmuje dziuple po dzięciole czarnym oraz zawieszone specjalnie dla niej budki lęgowe. Na obrzeżach dzikich jezior gniazduje gągoł – kaczka, która wyprowadza lęgi w dziuplastych drzewach.
Turystyka
Sobiborski Park Krajobrazowy oraz jego okolice to tereny o znakomitych warunkach do uprawiania turystyki. Turystom pieszym dedykowane są szlaki PTTK: żółty „Siedmiu jezior włodawskich”, czarny „Lasów Sobiborskich”, zielony „Pętla Sobiborska”, niebieski „Trzech jezior”, oraz czerwony „Nadbużański” – jeden z najdłuższych i najatrakcyjniejszych szlaków w kraju. Przez Park przebiega czerwony Nadbużański Szlak Rowerowy, Wschodni Szlak Rowerowy Green Velo z licznymi Miejscami Obsługi Rowerzystów oraz Poleski Szlak Konny. W południowej części Parku znajduje się ścieżka przyrodnicza „Stulno” o długości około 6 km, która umożliwia poznanie różnych siedlisk leśnych oraz jeziora Brudno i Płotycze. Przez Park przechodzi historyczna linia kolejowa Chełm – Włodawa, która czynna jest w okresie letnim. Przebiega ona przez najważniejsze osady Parku i jego otuliny: Wolę Uhruską – z licznymi gospodarstwami agroturystycznymi, wierzą widokową na wysokiej skarpie i kąpieliskiem nad starorzeczem Bugu, Sobibór – z muzeum i miejscem pamięci niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady oraz siedzibą Nadleśnictwa Sobibór, Orchówek – doskonałym miejscem wypadowym do jezior przeznaczonych turystyce i rekreacji Glinki i Białego oraz miasta powiatowego Włodawa.
Otulina Sobiborskiego Parku Krajobrazowego przylega do Jeziora Białego, które jest centrum turystycznym tego regionu i skupia rokrocznie wielu amatorów sportów wodnych, pływania oraz wypoczynku. W okresie letnim padają tutaj rekordy frekwencji – w ciepłe weekendy nad jezioro potrafi przyjechać nawet 70 000 turystów. Mimo tak dużej presji turystycznej Jezioro Białe należy do najczystszych na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim. Dzieje się to za sprawą doskonałych właściwości samooczyszczania związanych z jego dużą powierzchnią (106,4 ha) i głębokością (33,6 m). W otulinie Parku leży również rzeka Bug, stanowiąca wschodnią granicę Polski i Unii Europejskiej – jest to jedna z ostatnich dużych rzek Europy o nieuregulowanym korycie i naturalnej dolinie. W promieniu 5 km od granic Parku znajduje się miasto Włodawa z licznymi zabytkami i Festiwalem Trzech Kultur organizowanym na cześć wielokulturowej historii miasta. Impreza ta aspiruje do miana jednej z ważniejszych imprez kulturalnych w Polsce. W położonym na granicy otuliny Parku Orchówku znajdują się doskonale urządzone miejsca dla turystów oraz wieża widokowa, z której roztacza się widok na dolinę Bugu i pobliskie bużysko. Kilka kilometrów dalej na wschód, nad Bugiem, położony się tzw. Trójstyk – miejsce styku granicy Polski, Białorusi i Ukrainy.
Artykuł powstał na bazie materiałów z oficjalnej strony Sobiborskiego Parku Krajobrazowego.
