Ryn – zamek nad jeziorem

Ryn – historia

Najstarsze informacje o Rynie, a właściwie krzyżackim zamku, który dał początek osadzie i późniejszemu miastu Ryn pochodzą z kroniki Wiganda z Marburga z 1377 r., i w tymże roku zamek na pewno był już ukończony. Niektóre źródła mówią, że stało się to w 1376 roku, a prace archeologiczne sugerują możliwość znacznie wcześniejszego datowania. Należy przy tym pamiętać, że możemy mieć tu do czynienia z dwiema różnymi budowlami – pierwotną, z drewna i gliny i późniejszą, właściwą – z kamienia i cegły.

Krzyżacy budowali zamki w niedużej odległości od siebie (ok. 20-30 km), tak aby konno, sprawnie i szybko można było przekazywać ważne wiadomości. Istotne znaczenie miały również względy strategiczne. Często planując miejsce na budowę wykorzystywano obecność jezior i ukształtowanie terenu.

Zamek ryński wybudowano na wzgórzu będącym wąskim przesmykiem pomiędzy dwoma jeziorami, z których jedno stanowiło naturalną fosę. Kompleks zamkowy składał się z zamku właściwego oraz położonego na wschód podzamcza. Budowla mieściła izby mieszkalne, gospodarcze i magazyny. Dwukondygnacyjny, drewniany ganek obiegał dziedziniec wewnętrzny, z którego wchodziło się do środka. Parter, pozbawiony okien w murze zewnętrznym, pełnił rolę piwnicy. Główne, najbardziej reprezentacyjne pomieszczenia: kaplica, kapitularz (jadalnia), refektarz (sala zebrań i narad) – znajdowały się na pierwszym piętrze, drugie natomiast pełniło rolę spichlerza. Podzamcze mieściło stajnie, stodoły, kuźnię itp. Podstawowym elementem fortyfikacyjnym budynku zamkowego były ceglane mury zewnętrzne o niewielkich oknach. Funkcje obronne spełniał ganek (biegnący pod dachem, na murach zewnętrznych), z którego można było odeprzeć atakujących wrogów rozgrzaną smołą lub strzałami z łuku, kuszy bądź później – broni palnej.

W 1393 r. Ryn stał się stolicą komturstwa. Pierwszym ryńskim komturem był wójt tczewski Fryderyk von Wallenrod. W zamku ryńskim rezydował konwent. Zgodnie z założeniem powinien składać się z komtura, dwunastu rycerzy oraz sześciu kapłanów. W praktyce liczby te okazywały się bardzo różne. Komtur, jako zwierzchnik, zarządzał zamkiem i podległymi dobrami. Był odpowiedzialny za ściąganie podatków i danin, posiadał władzę sądowniczą, a nade wszystko był głównym dowódcą wojskowym okręgu i głową wspólnoty zakonnej. Oprócz znaczenia militarnego, zamek pełnił rolę administracyjno-gospodarczą, zaopatrując zakon m.in. w ryby, miód i mięso dzikiej zwierzyny. Ryńskiemu komturowi podlegały zamki m.in. w Lecu (Giżycku), Szestnie i Barcianach. Miał on do dyspozycji duży statek, kilka mniejszych, rybackie łodzie i powstałą ok. 1412r. hutę żelaza. W trosce o rozwój gospodarczy wybudowano liczne folwarki i majątki (m.in. folwark Sancti Nicolai – dzisiejsze Mikołajki). Zaczęły powstawać tartaki i młyny. Otaczające zamek jeziora (Ryńskie i Ołów) połączono podziemnym, murowanym kanałem o długości ponad 170 m. (istniejącym i funkcjonującym do dziś! – jest to jeden z ciekawszych zabytków pokrzyżackich). Wykorzystując siedmiometrową różnicę poziomów między jeziorami uzyskano naturalny napęd zamkowego młyna.

W czasie Wielkiej Wojny z Zakonem Krzyżackim głównym zadaniem wojsk ryńskiego komtura było strzec obszaru między Puszczą Piską a Pregołą (tędy właśnie, jak sądzono, miały próbować dostać się do Malborka chorągwie polsko-litewskie). W 1422 roku Ryn zdegradowano do rangi prokuratorii. Mimo strategicznego położenia, grubych murów i masywnej konstrukcji, zamek nie oparł się oblężeniu powstańców Związku Pruskiego w połowie XV w. Ocalałych Krzyżaków bezlitośnie topiono w okolicznych jeziorach i bagnach. W krzyżackie władanie powrócił zamek po niespełna roku, odbity przez zaciężne wojska. Kończący wojnę trzynastoletnią traktat toruński z 1466r pozostawił Ryn w obrębie państwa krzyżackiego. Komturstwo przywrócono tu w 1468r.

Wraz z zamkiem rozwijała się osada (podzamcze), która dała początek przyszłemu miastu. W końcu XV w. Podzamcze otrzymało prawa osiedla targowego, co w znacznym stopniu przyczyniło się do jego rozwoju.

W XVI w. Ryn stał się centrum administracyjno – osiedleńczym. Po likwidacji Zakonu Krzyżackiego, a co za tym idzie również komturstwa ryńskiego, utworzono tu Starostwo Prus Książęcych.

Nadzieje na dalszy rozwój osady rozwiał najazd tatarów, którzy w połowie XVII w. spustoszyli całą okolicę, biorąc część mieszkańców w jasyr, a resztę wycinając w pień. Pół wieku później epidemia dżumy dokonała tak wielkich spustoszeń, że niektóre wsie wyludniły się niemal całkowicie. Pozostali przy życiu mieszkańcy opuszczali swoje domostwa, chroniąc się w pobliskich lasach.

W 1723 r. Ryn otrzymał prawa miejskie. Miało to spowodować wyjście z impasu spowodowanego minionymi klęskami i ułatwić rozwój. Przybywającym osadnikom oferowano wiele przywilejów, m.in. przyznawano bezpłatnie plac na budowę domu, pokrywając trzecią część kosztów jego budowy, zezwalano na bezpłatny wyrąb drzew. W połowie XVIII w. władze wystawiły zamek na licytację. Od tamtej pory aż do połowy XIX w. zmieniali się jego prywatni właściciele, a przechodzący z rąk do rąk obiekt coraz bardziej chylił się ku upadkowi.

W połowie XIX w. w przebudowanym zamku powstało więzienie. Czterystu sześćdziesięciu ośmiu osadzonych tu więźniów zatrudniono do ciężkich robót, min. przy budowie drogi do Sterławek Wielkich.

Niemal do końca XVIII w. Ryn był miastem polskim. W XIX w. zaczęto prowadzić systematyczną i stanowczą akcję germanizacyjną. Sprowadzono osadników z Niemiec, ograniczając lub nawet zakazując osiedlania się Polakom. W połowie XIX w. stosunek ludności polskiej do niemieckiej wynosił dwa do jednego, a podczas ogłoszonego w 1920 roku plebiscytu, za Polską nie padł już ani jeden głos…

W okresie międzywojennym Ryn zasłynął jako miejscowość uzdrowiskowa. W mieście funkcjonowało sześć hoteli, liczne nocne lokale, dancingi, bary, kąpieliska i łaźnie. Można było tu przybyć parostatkami, autobusami pocztowymi albo kolejka wąskotorową.

Po wojnie zamek przez długie lata był siedzibą urzędu miejskiego i innych instytucji. Od 2001 r. Stanowi własność prywatną. Od 2006 r. funkcjonuje jako Centrum Kongresowo – Wypoczynkowe “Hotel Zamek Ryn”. Więcej atrakcji miasta Ryn przeczytasz tutaj.

Zamek Ryn

Zamek w Rynie jest drugim, co do wielkości zamkiem krzyżackim w Polsce. Położony na wzniesieniu pomiędzy jeziorami: Ryńskim i Ołów, góruje nad miastem. Zbudowali go Krzyżacy w XIV w. za czasów wielkiego mistrza Winricha von Kniprode. W 1393 roku utworzono tu komturię. Pierwszym ryńskim komturem był Fryderyk von Wallenrod. Po likwidacji zakonu w 1525 r. zamek stał się siedzibą starostwa. W XVIII w. wystawiono go na licytację. Od tej pory aż do poł. XIX w. przechodził z rąk do rąk chyląc się ku upadkowi. W XIX w. utworzono tu więzienie. Po II wojnie światowej obiekt był siedzibą różnego rodzaju urzędów i zakładów pracy. Obecnie przepięknie odrestaurowany od 2006 r. mieści Mazurskie Centrum Kongresowo Wypoczynkowe „Zamek Ryn”, i luksusowy, czterogwiazdkowy hotel. Z pewnością ryński zamek jest jednym z najpiękniejszych i najciekawszych przykładów właściwego zagospodarowania zabytkowych obiektów historycznych na cele turystyczne. Dawny dziedziniec otaczają dziś cztery skrzydła: Komturskie, Rycerskie, Myśliwskie i Więzienne. Sam dziedziniec uległ wielkim przemianom – został przykryty przezroczystym dachem i zmienił się w ogromną salę, w której odbywają się klimatyczne imprezy mogące pomieścić nawet 1000 osób. Dawny refektarz, w którym niegdyś jadali posiłki bracia zakonni, został zamieniony w elegancką restaurację serwującą wykwintne dania. Do dyspozycji gości są 164 pokoje i apartamenty, sale konferencyjne, nocny klub, kręgielnia, sala fitness, basen, sauny, bicze wodne, hydromasaż. Ciekawą propozycję stanowią również liczne działania kulturalne, artystyczne i rozrywkowe: koncerty, biesiady i spektakle.

Młyn wodny

Młyn wodny – już w czasach krzyżackich wykorzystano fakt wyższego położenia jeziora Ołów w stosunku do jeziora Ryńskiego. Różnica poziomów wynosi aż siedem metrów na odcinku 170m. Dzięki połączeniu obydwu jezior kanałem wykorzystano naturalny spadek terenu i zaprzęgnięto wodę do napędzania zamkowego młyna. Woda z kanału zasilała też zamkową studnię. Kanał przetrwał wieki, istnieje do dziś i jest interesującym przykładem średniowiecznej sztuki inżynierskiej. W XIX wieku został obmurowany polnym kamieniem, biegnie pod ziemią i w najwyższych partiach mierzy 170 cm wysokości. U jego wylotu zbudowano w XIX w. młyn wodny. Młyn przez długie lata pracował wydajnie i produkował mąkę, konkurując z wiatrakiem. Po ponad stuletniej pracy przestał funkcjonować w latach 80-tych ubiegłego wieku. Przez następne lata niszczał i chylił się ku upadkowi, przechodząc w co raz to inne ręce prywatnych właścicieli. W końcu stał się szpetną ruiną, której groziła rozbiórka (fotografie młyna sprzed kilkudziesięciu lat i wnętrza kanału można obejrzeć w ryńskim muzeum, mieszczącym się nieopodal). W 2011 i 2012 roku młyn został na szczęście pięknie odrestaurowany i adaptowany na hotel i restaurację. Wpisał się już swoją interesującą bryłą w otaczający pejzaż. Co ciekawe woda w dalszym ciągu płynie ryńskim kanałem i tak jak dawniej, wypływa z szumem tuż obok młyna. Obraca nawet młyńskie koło, choć stanowi to już tylko turystyczną atrakcję. Wewnątrz oprócz hotelu i regionalnej restauracji znajduje się i zaprasza jeden z nielicznych w okolicy – regionalny sklep. Można tu kupić wędliny z ryńskiego zamku, krowie i kozie sery, nalewki, miody, przetwory i wiele innych smakołyków.

Kanały na szlaku Wielkich Jezior Mazurskich

Kanały na szlaku Wielkich Jezior Mazurskich w pobliżu Rynu – już w czasach średniowiecznych doceniano znaczenie komunikacji wodnej na mazurskich jeziorach. W 1379 roku Wielki Mistrz Krzyżacki Winrich von Kniprode odbył podróż drogą wodną z Rynu do Malborka. Kanały mazurskie stworzyły unikalny system szlaków wodnych pomiędzy Węgorzewem a Piszem. Pierwsze projekty ich budowy opracowali bracia polscy Józef Naronowicz – Naroński, Samuel Suchodolec (Suchodolski) i Jan Władysław Suchodolec. W 1765 prowizoryczne kanały łączyły Jezioro Śniardwy z Jeziorem Mamry. Ich brzegi umocniono faszyną, a śluzy wykonano z drewna. Istniało sześć śluz i dziesięć mostów. Kanały stopniowo uległy zapiaszczeniu i zaprzestano ich eksploatacji w 1789r. Ostatecznie system połączeń wodnych został zniszczony w czasie wojen napoleońskich. Kanały mazurskie nabrały obecnego kształtu w czasie wielkich robót publicznych w latach 1854 – 1857. Spośród kilkunastu kanałów, aż cztery, to kanały w pobliżu Rynu: Kanał Szymoński (pomiędzy jeziorem Szymoneckim i Szymon – o długości 2360m.). Kanał Mioduński (pomiędzy jeziorem Szymon i Kotek Wielki, o długości 1920m.). Kanał Grunwaldzki (pomiędzy jeziorem Kotek Wielki i Tałtowisko, o długości 470m.) i Kanał Tałcki (pomiędzy jeziorem Tałtowisko i Tałty, o długości 1062m.). Mazurskie kanały to nie tylko ciekawy element pejzażu i ulubione miejsce wędkarzy, to przede wszystkim obiekty zabytkowe (hydrotechniczne) i interesujący przykład rozwiązań w zakresie komunikacji wodnej.

Pradawne grody

Grodziska to trwały element mazurskiego krajobrazu. W okolicy znajduje się ich co najmniej kilkanaście. Nie wszystkie są tak widoczne i imponujące, jak jedno z najpiękniejszych, a zarazem najbardziej charakterystycznych – grodzisko usytuowane w pobliżu wsi Jeziorko. Użytkowano je w epoce żelaza (ok. II poł. I tysiąclecia p.n.e.), oraz w czasach wczesnego średniowiecza. Grodzisko nie było stale zamieszkałe. Można zdecydowanie mówić o jego obronnym charakterze, ponieważ stanowiło miejsce schronienia dla mieszkańców pobliskiego osiedla w czasie zagrożenia. Monumentalne, imponujące wzgórze robi wrażenie, szczególnie z większej odległości. Widać wtedy jego wielkość i piękno. Ze względów strategicznych i praktycznych, Galindowie budując swoje osady, wykorzystywali ukształtowanie terenu, oraz obecność jezior i lasów. Majdan w centrum grodziska, znacznie wybrzuszony, otoczony jest kamienno – ziemnym wałem. Dawniej wał był dodatkowo wzmocniony drewnianą palisadą. Od strony wschodniej, gdzie znajdowała się brama wjazdowa widoczne jest nieznaczne jego obniżenie. Podczas prac archeologicznych znaleziono tu wiele przedmiotów pochodzących z różnych epok (gliniane naczynia, kamienne narzędzia, wyroby z brązu). Grodzisko położone jest około 900 metrów na południowy wschód od wsi Jeziorko, kilkanaście kilometrów od Rynu. Z jego wierzchołka roztacza się piękny widok na okolicę. W pobliżu, na zachód od wsi znajduje się „Wieżowa Góra” – najwyższe wzniesienie w okolicy (188m.).

Jezioro Ryńskie

Nabrzeże jeziora Ryńskiego – Nie wiadomo, który z widoków jest piękniejszy. Ten, ukazujący nabrzeże i panoramę miasta od strony jeziora Ryńskiego, czy ten z nabrzeża na jezioro i otaczające go pagórki. Jedno jest pewne, nabrzeże jeziora Ryńskiego, to z pewnością jedno z piękniejszych miejsc na Mazurach. Jego wyjątkowość polega również na tym, że można tu dopłynąć niemal z każdego zakątka Krainy Wielkich Jezior. Jezioro Tałty, wraz z Ryńskim stanowią największe i najdłuższe jezioro w okolicy (20km) i jednocześnie odnogę Szlaku Wielkich Jezior, którą wpływa się niemal do centrum miasta. Niezwykły urok jezior Tałty i Ryńskiego, ich urozmaicona linia brzegowa, liczne zatoki, półwyspy i wyspy i atrakcyjne miejsca do biwakowania zachęcają do zboczenia z głównego szlaku i dopłynięcie do Rynu. Z nabrzeża jest wszędzie blisko. Do sklepów w centrum miasta, Punktu Informacji Turystycznej, zamku, muzeum i galerii w Ryńskim Centrum Kultury, czy sklepu z pamiątkami. W nowym porcie przy pomostach (do których doprowadzona jest woda i prąd) może cumować jednocześnie sześćdziesiąt jachtów. Warto zajrzeć do znajdującego się nieopodal odrestaurowanego młyna z XIX w. Można tu nie tylko dobrze zjeść, ale także zrobić zakupy w sklepie z wyrobami regionalnymi. Ryńskie nabrzeże jest ulubionym miejscem wypoczynku mieszkańców i turystów. Nowa promenada z ławeczkami, stylowymi latarniami, wiatami i bajecznym widokiem na jezioro zachęca do spacerów.

Artykuł pochodzi z oficjalnej strony miasta Ryn.