Krzczonowski Park Krajobrazowy utworzono dla ochrony charakterystycznego krajobrazu centralnej części Wyżyny Lubelskiej, ze szczególnym uwzględnieniem bogatej rzeźby lessowej Wyniosłości Giełczewskiej.
Krzczonowski Park Krajobrazowy utworzony został w 1990 r. Szczególnym celem ochrony parku jest zachowanie walorów przyrodniczych, krajobrazowych, kulturowych, historycznych i turystycznych środowiska ze szczególnym uwzględnieniem bogatej rzeźby lessowej oraz cennych przyrodniczo kompleksów leśnych. Krzczonowski Park Krajobrazowy charakteryzuje się najbardziej typowymi dla Wyżyny Lubelskiej krajobrazami, silnym urzeźbieniem terenu i wysokościami bezwzględnymi sięgającymi do 300 metrów n.p.m.
Park położony jest na Wyniosłości Giełczewskiej w środkowej części Wyżyny Lubelskiej. Województwo Lubelskie charakteryzuje się klimatem umiarkowanie kontynentalnym, część południowo – zachodnia czyli obszar Wyżyny Lubelskiej na którym znajduje się Krzczonowski Park Krajobrazowy posiada łagodniejszy i nieco suchszy klimat od części północnej województwa który jest bardziej wilgotny i surowy. Średnia suma opadów rocznych na Wyżynie Lubelskiej wynosi od 550 do 600 mm, natomiast średnia roczna temperatura to około 7,5°C, średnia temperatura lipca 19°C, a średnia temperatura stycznia około -4,5°C. Okres wegetacyjny trwa od 200 do 210 dni. Opad śnieżny pojawia się w grudniu, a pokrywa śnieżna utrzymuje się długo, ponad 80 dni. Długie zaleganie pokrywy śnieżnej uwarunkowane jest wstępowaniem na tym terenie lasów, wąwozów i suchych dolin, które sprzyjają gromadzeniu się śniegu i opóźnieniu jego topnienia, co ma korzystny wpływ na uwilgotnienie gleb i uzupełnienie zasobów wód podziemnych wiosną. Na całym obszarze województwa przeważają wiatry zachodnie, Wyżyna Lubelska charakteryzuję się dużym nasłonecznieniem jest ono największe w kraju, co wpływa na potencjał solarny regionu. Wysokie nasłonecznienie ma korzystny wpływ na dojrzewanie upraw we właściwych terminach.
Teren parku obejmuje 12 421,00 hektarow powierzchni, natomiast otulina zajmuje 13 854,00 hektarow i bezpośrednio styka się z Czerniejowskim Obszarem Chronionego Krajobrazu. Szerokość otuliny parku sięga od 1 do 6 kilometra. Park charakteryzuje się występowanie suchych dolin denudacyjno-erozyjnych oraz wąwozów. Duże wąwozy znajdują się w okolicach Pilaszkowic i Rybczewic, osiągają długość do 1 kilometra i głębokość do 15 metrów. Znajduje się tu także kilkanaście ostańców denudacyjnych zbudowanych z piaskowców.
Ostańce denudacyjne to osobliwy i duży walor krajobrazowy parku, występują w zachodniej i północnej części w formie wzgórz, najwyższy z nich ma wysokość 281 metrów n.p.m. Zbudowane są z piaskowców o twardym lepiszczu krzemionkowym, oparły się denudacji i tkwią w krajobrazie parku jako świadkowie przeszłości geologicznej i tektonicznej Lubelszczyzny (piaskowiec niegdyś wykorzystywane jako materiał do wyrobu kół młyńskich). Dzięki nim zachowany został pełen profil geologicznych utworów budujących wyżynę Lubelską. Wiele z nich ma swoje nazwy m.in.: Chełmiec, Szabałowa Góra, Gliniana Góra, Kobyla Góra.
Przeważającym krajobrazem występującym na terenie parku to krajobraz kulturowy składający się głównie z terenów rolniczych w tym z pól rolnych, sadów, obszarów zabudowy. W harmonijny sposób łączy on elementy pochodzenia naturalnego z terenami zajętymi przez działalność człowieka. Występują tu lasy dębowo-grabowe z domieszką buka oraz lasy mieszane, dąbrowy świetliste i lasy łęgowe. Największe kompleksy leśne to „Las Chmielowski” i „Las Królewski”, obszar parku pokryty jest w 24,8% przez lasy, mimo ich niewielkiego udziału istniejące zbiorowiska są prawie wyłącznie najbardziej wartościowymi gatunkami, charakteryzujące się wysoką zdrowotnością o przeznaczeniu nasiennym.
Przez park przepływa rzeka Giełczew oraz jej dopływ Radomirka, a także struga Olszanka ze swoimi mniejszymi dopływami. Teren parku jest ważnym rejonem źródliskowym, znajduje się tu bowiem 45 źródeł. Ponad 80% powierzchni parku mieści się w dorzeczu rzeki Giełczwi. Rzeka Giełczew płynie naturalnym kortem w niewykształconej, wąskiej dolinie o stosunkowo stromych zboczach, choć jej część została uregulowana i przekształcona. Radomirka swój początek bierze na zachodnim krańcu Krzczonowa, jej długość osiąga 15 kilometrów. Rzeka od Lasu Królewskiego aż do końca jej występowania została uregulowana. Olszanka to uboga w wodę 7 km struga będąca lewobocznym dopływem Radomirki. Rzeki Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego charakteryzują się zróżnicowanym i zmiennym spadkiem. Co w przeszłości uwarunkowało o atrakcyjnym wykorzystaniu rzek na potrzeby młynów wodnych, znajdowały się one w siedmiu wsiach. Czyste wody rzek i strumieni (głównie I klasy czystości) oraz liczne źródła niespotykane w innych częściach Wyżyny, przyczyniają się do atrakcyjności parku.
Obszar Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego charakteryzuje się znacznym udziałem gleb wysokich klas bonitacyjnych (I-IVa), wśród których dominują klasy IIIa i IIIb. W obrębie gleb chronionych (klasy I-IVa) występują gleby kompleksu pszennego bardzo dobrego, dobrego i wadliwego oraz kompleksu żytniego bardzo dobrego i dobrego. Skałą macierzystą rozwoju gleb w tym regionie są głównie utwory czwartorzędowe i trzeciorzędowe. Pod względem typologicznym są to gleby brunatne oraz gleby bielicowe i pseudobielicowe. Pośród gleb pochodzenia organicznego w przewadze występują gleby torfowe i murszowo-torfowe oraz mułowo-torfowe i torfowo-mułowe. Gleby brunatne zajmują skłony i tereny wypukłe, natomiast gleby pseudobielicowe występują na obszarach płaskich lub lekko falistych równinach. Na wierzchowiskach i zboczach spotyka się niewielkie płaty rędzin, wytworzonych ze zwietrzeliny margli kredowych. W obniżeniach u podnóży stoków oraz w zagłębieniach wykształciły się czarne ziemie, charakteryzujące się dużą miąższością poziomu próchniczego, w dnach dolin na pyłowych i ilastych osadach aluwialnych powstały mady.
Przez teren Parku nie przebiega żaden znakowany pieszy szlak turystyczny. Znajdują się tutaj ścieżki rowerowe poprowadzone w ramach trasy „Meandry Giełczewki”.
Trasa niebieska rozpoczyna się nad Zalewem Zemborzyckim i ma długość 25 kilometrów. Na teren Parku wchodzi w okolicach wsi Chmiel, dalej biegnie w pobliże wsi Nowiny Żukowskie – do leśnego rezerwatu „Chmiel” o powierzchni 25,70 hektarów. Dalej jedziemy w kierunku Olszanki. Po drodze mijamy rezerwat o takiej samej nazwie jak wieś. Następnie kierujemy się szosą do Krzczonowa. Po stronie lewej miniemy cmentarz z I wojny światowej. Spoczywają na nim żołnierze rosyjscy i austriaccy. Na rondzie w centrum Krzczonowa skręcamy zgodnie z drogowskazem „Żuków 8 km”. Przejeżdżamy przez Krzczonów Sołtysy i osiągamy rezerwat florystyczno-leśny „Las Królewski”. Dalej droga wije się przez lasy. Otaczają one Walentynów. To najładniej położona wieś w całym Parku. Przez Chodyłówkę docieramy do Bazaru. Tu trasa się kończy.
Trasa żółta ma długość 35 kilometrów. Rozpoczyna się w Krzczonowie. Biegnie w kierunku Woli Sobieskiej. Po minięciu ostatnich domów Krzczonowa-Sołtysów i pokonaniu sporego wzniesienia, jesteśmy na otwartej przestrzeni, z której możemy podziwiać piękne widoki. Dalej docieramy do Krzczonowa Trzeciego. Podjeżdżamy do wzniesienia na początku Sobieskiej Woli. Tu możemy chwilę odpocząć w dawnym podworskim parku opodal nowego kościoła. Potem jedziemy do Dąbia i dalej do Pilaszkowic. Tu warto obejrzeć ciekawy kościół. W okolicach wsi miała miejsce jedna z bitew powstania styczniowego. Następnie ruszamy przez Stryjno, Wygnanowice i Felin do Majdanu Polickiego i „Szabałowej Góry” (282 m n.p.m.). Charakterystyczne wzniesienie – do połowy porośnięte lasem, a do połowy „łyse” góruje nad okolicą. Polną drogą dojeżdżamy do ostatnich budynków Antoniówki i „łapiemy” szosę pod górę do Nowin Żukowskich. Stąd mamy już z góry do rezerwatu „Chmiel”.
Trzecią trasą jest trasa zielona. Ma długość 30 kilometów i rozpoczyna się w Olszance. Prowadzi wzdłuż rzeczki o takiej samej nazwie. Niedługo mamy podjazd w kierunku Żukowa Drugiego. W pobliżu pierwszych zabudowań wsi warto skręcić w prawo, na leśną żużlówkę. Po niecałych 200 metrów znajdujemy pomnik partyzantów poległych podczas potyczki z Niemcami 24 lipca 1944 r. Wracamy na trasę i kierujemy się w lewo do Kolonii Żuków. We wsi zachowały się jeszcze dawne budynki podworskie – mieszkania fornali, stodoły, spichlerze. Niektóre znajdują się już w zupełnej ruinie, inne są użytkowane do dziś. Dawny dwór zbudowany około 1840 roku stoi naprzeciwko nowego kościoła. Warto przejść ciekawą ścieżką przyrodniczą. Zaczyna się ona za wsią na Kamiennej Górze. To nietypowe stanowisko górskiej rośliny – dziewięćsiła bezłodygowego. Stąd przez Walentynów możemy powędrować do „Lasu Królewskiego”. Kontynuujemy przejazd przez Policzyznę i Stryjno do Wygnanowic. Tu warto zobaczyć kościół, który wcześniej był dworską stodołą. Kolejny przystanek to Gardzienice, kiedyś należące do hetmana Stefana Czarnieckiego. Następnie ścieżka prowadzi do Piask.
Gmina Rybczewice leży na tak zwanym Szlaku Jana III Sobieskiego. Nie jest to szlak fizycznie wyznaczony w terenie, jest to projekt stowarzyszeniowy gmin, których tereny związane są z postacią dawnego króla Rzeczpospolitej, i które chcą tę historyczną przeszłość obecnie promować. O tym, że turysta znajduje się na Szlaku Jana III Sobieskiego informują witacze ustawione przy drogach a także tablice informacyjne. W ramach szlaku ustawiane są także wiaty turystyczne.
Krzczonowski Park Krajobrazowy ma także charakterystyczne punkty widokowe. Szerokie widoki roztaczają się z wielu wzgórz ostańcowych, ale nie tylko, także z krawędzi dolin rzecznych czy najwyższych punktów na wierzchowinach. Miejsca takie są w miarę równomiernie rozrzucone po terenie Parku i jego otuliny. Jedne z bardziej malowniczych widoków roztaczają się z punktów koło Walentynowa, Bazaru, spod Nowin Żukowskich, z Szabałowej Góry, czy Podizdebna.
Ważnym uzupełnieniem oferty turystycznej są także gospodarstwa agroturystyczne. Na terenie Parku, jego otuliny i bezpośredniej okolicy kwatery takie znajdują się w: Pilaszkowicach Pierwszych, Częstoborowicach, Rybczewicach Pierwszych, Olszance, Bożym Darze, Majdanie Kozickim i Woli Gardzienickiej. Niektóre gospodarstwa oferują dodatkowe usługi w postaci warsztatów kulinarnych, hipoterapii i onoterapii (Olszanka). W Piotrkówku znajduje się klub jeździecki. Uzupełnieniem sieci kwater są izby regionalne (w Krzczonowie przy Regionalnym Ośrodku Kultury i Sportu) a także twórcy ludowi: pracownię rzeźby prowadzi Pan Stanisław Lipa ze Stryjna Pierwszego zaś rzeźbę w korzeniu uprawia Tadeusz Wikira w miejscowości Bazar. Miłośnicy wędkowania mogą realizować swoją pasję na łowisku w Pilaszkowicach Pierwszych. Elementami infrastruktury turystycznej są także wiaty zlokalizowane m.in. przy zbiorniku retencyjnym w Rybczewicach Drugich.
Artykuł powstał na bazie materiałów z oficjalnej strony Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego.
