Suwalski Park Krajobrazowy to jeden z najpiękniejszych zakątków Polski. Jest zdobywcą tytułu „Siódmego Cudu Polski 2014” w plebiscycie National Geographic. Ze swoim niepowtarzalnym krajobrazem i dziewiczą przyrodą to idealne miejsce dla tych, którzy preferują zacisze przyrody albo aktywny wypoczynek.
Najcenniejszym walorem parku jest bez wątpienia unikatowy krajobraz polodowcowy. Na stosunkowo niewielkim obszarze wykształciły się tu niemal wszystkie formy młodogacjalnej rzeźby: kemy, ozy, moreny czołowe, doliny rzeczne, głazowiska, jeziora rynnowe i wytopiskowe.
W ciągu jednego dnia, turysta jest w stanie zwiedzić większość z czekających na niego atrakcji. Obszar ponad sześciu tysięcy hektarów pozwala przemierzyć go wszerz czy wzdłuż w ciągu kilkugodzinnej, najwyżej jednodniowej wycieczki. W liniach prostych Park nie przekracza 9 kilometrów długości i szerokości, a objechanie dookoła Parku wytrawnemu rowerzyście, zajmie od trzech do czterech godzin.
Siedziba Suwalskiego Parku Krajobrazowego
Suwalski Park Krajobrazowy ma siedzibę w Turtulu – przysiółku wsi Malesowizna. Siedziba parku położona jest w rynnowej dolinie rzeki Czarna Hańcza, na jednym z pagórków ozu turtulskiego. Wzniesienie obmywają wody stawu turtulskiego, spiętrzonego na potrzeby pracującego tu kiedyś młyna wodnego. Krawędź rynnowej doliny rzecznej stanowi dogodny punkt widokowy na przełomowy odcinek Czarnej Hańczy oraz na źródliska i zagłębienie Szeszupy. Tutaj również biorą swój początek dwie ścieżki poznawcze „Doliną Czarnej Hańczy” i „U źródeł Szeszupy”.
Rzeźba Suwalskiego Parku Krajobrazowego została ukształtowana przez plejstoceński (1 800 000 – 10 200 lat temu) lądolód skandynawski, a zwłaszcza przez ostatnie zlodowacenie północnopolskie. Miąższość osadów lodowcowych na omawianym terenie dochodzi do 280 m. Najwyższe wzniesienie osiąga 275 m n.p.m., a najniższym punktem w parku jest jezioro Postawelek (146 m n.p.m.). Tak duże zróżnicowanie wysokości względnych jest rzadko spotykane w Polsce północnej. Głównymi formami rzeźby są wysoczyzny morenowe (wysoczyzna Szurpił i Krzemianki, wysoczyzna Dzierwan, wysoczyzna Hańczańska i wysoczyzna Gulbieniszk) oraz doliny rzeczne (Czarnej Hańczy i Szeszupy).
Wody Suwalskiego Parku Krajobrazowego
Obszar Suwalskiego Parku Krajobrazowego leży w dorzeczu Niemna i jest odwadniany przez dwa systemy rzeczne: Szeszupę i Czarną Hańczę. Odcinek źródłowy Szeszupy znajduje się niedaleko Turtula, skąd rzeka płynie w kierunku północno-wschodnim do Niemna. Na terenie parku przepływa przez pięć płytkich jezior: Gulbin, Okrągłe, Krejwelek, Przechodnie i Postawelek, a za pośrednictwem Szurpiłówki, Jacznówki i Potoku Młyńskiego odwadnia dodatkowo kilka innych jezior położonych w zagłębieniu Szeszupy.
Czarna Hańcza bierze swój początek na uwilgotnionych łąkach w okolicy wsi Okliny, na wschód od jeziora Mauda, poza granicami SPK. Dopływa do jeziora Jegliniszki i dalej kieruje się na południe i uchodzi do jeziora Hańcza. Wypływa z tego jeziora kamienistym korytem o dużym spadku. Za „Głazowiskiem Bachanowo” przyjmuje ciek z prawej strony dorzecza zwany Kozikówką, a następnie płynie na południowy-wschód do Turtula, gdzie jej wody zostały spiętrzone groblą, tworząc jedyny na terenie parku zbiornik antropogeniczny, tzw. staw turtulski.
Głównym elementem sieci hydrograficznej Suwalskiego Parku Krajobrazowego są jeziora. W granicach parku znajdują się 24 jeziora, a największym (305 ha) i najgłębszym jest jezioro Hańcza. Drugim pod względem wielkości jest jezioro Szurpiły o powierzchni 80,9 ha i głębokości maksymalnej 46,8 m. Warto wspomnieć o dwóch ciekawych krajobrazowo zespołach jezior: jeziora kleszczowieckie (Kojle, Perty, Purwin) oraz zespół jezior szurpilskich (Szurpiły, Jeglówek, Tchliczysko zwane też Kluczysko).
Ważną rolę w obiegu wody odgrywają wypływy wód podziemnych: źródła, wycieki i wysięki, których szacuje się w sumie na około 109. Są to na ogół źródła grawitacyjne w zboczach zagłębienia Szeszupy i w dolinie Czarnej Hańczy.
Świat roślin
Teren SPK leży w obrębie geobotanicznego działu północnego. Na bogactwo siedliskowe i gatunkowe tego obszaru niewątpliwy wpływ miało stosunkowo niedawne ustąpienie lodowca, związana z jego działalnością urozmaicona rzeźba terenu, surowość klimatu oraz rozległe otwarte krajobrazy, poprzeplatane niewielkimi kompleksami leśnymi i bagnami.
W okresie ostatnich pięciuset lat bardzo ważnym czynnikiem kształtującym szatę roślinną tego obszaru była również gospodarcza działalność człowieka. Pod koniec XIII wieku, po klęsce Jaćwieży, na niezamieszkałe prawie przez kolejne trzy stulecia tereny, „weszła” potężna puszcza. Poczynając od XVII wieku, wraz z falą nowego osadnictwa, dziewicze ostępy leśne prawie całkowicie przekształcone zostały w pola uprawne. Zespoły roślinne o naturalnym charakterze zachowały się przede wszystkim w lasach północnej części Parku, w okolicach jezior: Hańcza, Jaczno, Kojle, Perty oraz na niektórych torfowiskach.
Mimo silnej presji człowieka flora tego terenu jest bardzo bogata. Występuje tu około 700 gatunków roślin zielnych należących do ponad 80 rodzin. Wśród nich 27 taksonów podlega ochronie całkowitej (w tym 10 gatunków z rodziny storczykowatych Orchidaceae) oraz 32 ochronie częściowej; 56 gatunków uznanych jest za rzadkie i zagrożone, z tego 13 znajduje się w polskiej Czerwonej księdze roślin. Młodoglacjalny krajobraz oraz surowy klimat sprzyjają obecności na tym terenie wielu rzadkich gatunków, które stanowią relikty glacjalne oraz gatunki o charakterze borealnym (północnym). Należy do nich wielosił błękitny, sitowie alpejskie (wełnianeczka alpejska), modrzewnica zwyczajna, bażyna czarna, żurawina błotna, grzybienie północne, borówka bagienna (łochynia). Charakterystycznym gatunkiem pochodzenia północnego jest pospolicie występujący w lasach SPK świerk pospolity.
Świat zwierząt
Mozaika środowisk tworzących Suwalski Park Krajobrazowy charakteryzuje się przewagą gruntów rolnych, obecnością licznych jezior i zabagnień, co znacząco wpływa na obraz fauny tego terenu. Obecność gatunków reliktowych w SPK ma związek z ostatnim zlodowaceniem.
Dotychczas badania faunistyczne objęły tylko niektóre grupy zwierząt. Spośród bezkręgowców dobrze poznano faunę pijawek, motyli dziennych oraz mięczaków. Ponadto na terenie SPK prowadzono prace inwentaryzacyjne takich grup owadów, jak: chrząszcze, ważki i muchówki. Lepiej poznany jest skład gatunkowy większości grup kręgowców zamieszkujących teren parku.
Szczególnie interesująca fauna, charakterystyczna dla głębokich, czystych i dobrze natlenionych zbiorników wodnych, zamieszkuje jezioro Hańcza. Występują tu liczne skorupiaki pochodzenia skandynawsko-bałtyckiego (m.in. Palasiolla quadrispinosa – relikt polodowcowy). Stwierdzono również jedyne w Polsce stanowisko widłonoga wód syberyjskich Eurytemora gracilis. Inne gatunki reliktowe w jeziorze Hańcza to należący do mięczaków sadzawczak drobny oraz pijawka Theromyzon maculosa. W wodach jeziora stwierdzono 24 gatunki ryb, m.in. bardzo rzadkiego głowacza pręgopłetwego i kozę. W Hańczy oraz kilku innych jeziorach SPK prowadzono reintrodukcję troci jeziorowej. Do niedawna stałym elementem fauny jeziornej był rak szlachetny, jednak w wyniku ekspansji konkurencyjnego raka pręgowatego oraz epidemicznej choroby – dżumy raczej jego populacje zanikły, a próby przywracania tego gatunku nie dały dotychczas widocznych efektów.
Poniżej jeziora, w wodach rzeki Czarnej Hańczy oraz w innych wartko płynących ciekach żyją organizmy wymagające czystych, dobrze natlenionych wód. Należą do nich mszywioły, chłodnolubne mięczaki oraz niektóre gatunki ryb, np. pstrąg potokowy, głowacz białopłetwy i strzebla potokowa. W powstałym przez spiętrzenie wód Czarnej Hańczy stawie turtulskim występuje nadecznik stawowy – gąbka słodkowodna uznawana za biologiczny wskaźnik czystości wody.
Szuwary porastające obrzeża jezior oraz zabagnienia zamieszkują liczne gatunki ptaków wodno-błotnych, m.in. bąk, łabędź niemy, perkoz dwuczuby, łyska, trzcinniczek i brzęczka. Licznie gniazduje tutaj błotniak stawowy. Środowisko to jest typowe dla niektórych ssaków, np. dla bobra europejskiego i wydry. Bobry osiągają na terenie SPK jedną z najwyższych liczebności w Polsce, dlatego m.in. tutaj odławiano osobniki do przesiedlenia w inne rejony naszego kraju.
Na rolniczych terenach SPK ważną rolę odgrywają liczne, niewielkie zbiorniki śródpolne, tzw. oczka wodne. Pełnią one funkcję naturalnych wodopojów dla zwierząt domowych i dzikich, lecz przede wszystkim są środowiskiem życia wielu gatunków bezkręgowców, m.in. pijawki lekarskiej. To także główne miejsca rozrodu dla 12 gatunków płazów (w tym reintrodukowanej w ostatnich latach rzekotki drzewnej).
Spośród terenów leśnych szczególnie cenne są zbiorowiska mało przekształcone, związane z terenami bagiennymi. Są one m.in. miejscem gniazdowania kilku gatunków ptaków drapieżnych (myszołów, jastrząb, orlik krzykliwy), bociana czarnego i orzechówki. Żyje tu smużka (relikt polodowcowy) oraz inne gatunki ssaków, takie jak: jenot, borsuk, dzik i sarna. Kompleksy leśne w północnej części SPK stanowią korytarz ekologiczny łączący Puszczę Romincką z Puszczą Augustowską, dlatego okresowo pojawiają się tu migrujące jelenie, łosie i wilki.
Wiele gatunków zwierząt związanych jest z zabudową wiejską. Ściany budynków wykonanych z gliny wykorzystywane są przez różne gatunki błonkówek. Na budynkach gospodarczych oraz słupach linii elektrycznych w parku i otulinie gniazduje około 120 par bociana białego. Spośród dziewięciu gatunków nietoperzy stwierdzonych na terenie SPK, w piwnicach przydomowych zimuje pięć gatunków. W ścianach i na strychu zabytkowego drewnianego kościoła w Jeleniewie znajduje się jedna z dwóch w Polsce kolonia rozrodcza nocka łydkowłosego.
Artykuł powstał na bazie materiałów z oficjalnej strony Suwalskiego Parku Krajobrazowego.
