Park Krajobrazowy Podlaski Przełom Bugu obejmuje kilkudziesięciokilometrowy odcinek doliny Bugu przyległy do granicy z Białorusią. Największym walorem krajobrazowym Parku jest przełomowa dolina rzeki, wijącej się wśród morenowych wzgórz osiągających kilkadziesiąt metrów wysokości względnej. Nieuregulowany, silnie meandrujący Bug przecina pas wzgórz morenowych utworzonych w okresie zlodowacenia środkowopolskiego. Sama dolina rzeki nie jest jednorodna. Miejscami jest szeroka, z licznymi starorzeczami, mokradłami i oczkami wodnymi, a miejscami zwęża się i głęboko wcina w otaczające ją wysoczyzny, tworząc wysokie na kilkadziesiąt metrów skarpy. Deniwelacje sięgają tu 85 m i należą do największych na obszarze pasa nizin. Dolina rzeki jest zróżnicowana, miejscami jest szeroka, z licznymi starorzeczami i dopływami, zdarzają się jednak miejsca, w których Bug się zwęża, wcinając się w otaczające wysoczyzny, tworząc wysokie skarpy. Rzeka Bug na przełomowym odcinku jest kręta, jej brzegi są raz wysokie i urwiste, innym razem łagodnie nachylone i piaszczyste albo bagniste i niedostępne. Elementem urozmaicającym krajobraz są także rozcinające wysoczyzny doliny większych dopływów Bugu. W obrębie Parku do Bugu uchodzą: Krzna, Czyżówka, Sarenka, Toczna, Kołodziejka i Czapelka.
Rzeka Bug jest osią parku i najistotniejszym elementem hydrograficznym tego terenu. W krętym korycie rzeki spotykamy głębokie doły, piaszczyste łachy, wyspy, a w sąsiedztwie rzeki starorzecza, które najczęściej przybierają kształt sierpa. Największe z nich to Bużysko w okolicach Starego Bubla, Duża Purwa w okolicach Borsuk i Trojan nieopodal Mierzwic. W korycie rzeki zachodzą naturalne procesy erozyjne, polegające na wymywaniu brzegów na łukach wklęsłych oraz nanoszeniu materiału na łukach wypukłych. Lewobrzeżnymi dopływami Bugu w granicach parku są: Krzna, Czyżówka, Sarenka i Toczna. Do wód stojących należą liczne starorzecza, niewielkie śródpolne i śródleśne oczka wodne oraz zalewy retencyjne na rzece Krzywuli nieopodal Janowa Podlaskiego i stawy rybne w Cieleśnicy.
Flora
W przełomowym odcinku doliny Bugu spotkamy przybrzeżne łachy i piaszczyste wydmy, murawy kserotermiczne, kośne łąki oraz całe spektrum terenów leśnych w tym olsów, łęgów, a także zbiorowisk bagiennych i wodnych. Różnorodność parkowych siedlisk wpływa na bogactwo świata roślin. Na terenie Parku stwierdzono występowanie ponad 760 gatunków roślin naczyniowych. Do najcenniejszych przedstawicieli flory Parku należą: lilia złotogłów, kosaciec syberyjski, mieczyk dachówkowaty, rojnik pospolity, pełnik europejski, parzydło leśne, orlik pospolity, widłaki, zimoziół północny oraz podkolan biały i kukułka krwista.
W licznych starorzeczach spotykamy fragmenty zbiorowisk roślin zanurzonych (np. rdestnice, moczarka kanadyjska, rogatek sztywny), pływających po powierzchni wody (częściowo chronione grzybienie białe, współistniejące grążele żółte) oraz roślinność związaną z wypłycanymi starorzeczami (np. żabiścieg pływający i osoka aleosowata). Na terenach bardziej wyniesionych – suchych i piaszczystych, często o podłożu wapiennym, rozwijają się murawy napiaskowe. Zbiorowiska murawowe tworzą gatunki sucholubne i trawy, które w okresie kwitnienia tworzą barwne kobierce np. goździki kartuzek i kropkowany, kocanki piaskowe, zawciąg pospolity, macierzanka piaskowa czy rozchodnik ostry.
Fauna
Bogaty jest również świat zwierząt, a przede wszystkim awifauna. W Parku zaobserwowano 141 gatunków ptaków. Jednym z najbardziej charakterystycznych elementów Parku Krajobrazowego „Podlaski Przełom Bugu” są nadrzeczne skarpy, będące znakomitym miejscem lęgowym dla ptaków gnieżdżących się w piaszczystych norkach: brzegówki i zimorodka. Na plażach oraz piaszczystych wyspach gniazdują m.in.: sieweczka obrożna i rzeczna, brodziec piskliwy, rybitwa białoczelna i rzeczna oraz mewa siwa. Sieweczka obrożna, która jest nieliczna to niezwykle interesujący ptak. Cechują go bowiem ciekawe zachowania obronne w momencie zagrożenia młodych: gdy pojawia się drapieżnik ptak zwodzi go jak najdalej od gniazda udając chorego, a gdy w grę wchodzi obrona złożonych jajek – udaje ich wysiadywanie w innych miejscach w celu zmylenia drapieżnika.
Najbardziej wartościowym miejscem pod względem przyrodniczym są łęgi wierzbowo-topolowe. To bardzo pojemne, bogate w pokarm siedlisko jest miejscem lęgowym i schronieniem m.in. dla: strumieniówki, remiza, dziwoni, dudka, krętogłowa. Przy okazji warto wspomnieć, że lasy łęgowe pełnią bardzo ważną funkcję przeciwpowodziową. W trakcie powodzi wytracają prędkość fali powodziowej, zmniejszają erozję boczną rzek i ilość porywanej gleby w czasie wezbrań oraz stanowią naturalną oczyszczalnię ścieków, ponieważ rośliny rosnące na tym terenie szybko wchłaniają zmineralizowane zanieczyszczenia. Innym ważnym siedliskiem dla awifauny lęgowej doliny Bugu są, okresowo zalewane, wilgotne łąki. Atrakcyjność tych miejsc dla ptaków jest uwarunkowana ich ekstensywnym użytkowaniem. Możemy tu spotkać głównie ptaki siewkowate: rycyka, czajkę, krwawodzioba i kszyka, które, sondując dziobem miękki grunt, poszukują drobnych bezkręgowców. Występują tutaj także: cyranka, rybitwa czarna oraz błotniak łąkowy. Natomiast stawy rybne i starorzecza są miejscem występowania głównie ptaków z rodziny chruścieli, przystosowanych do życia w gąszczu roślin: kropiatki, zielonki, wodnika i kokoszki. Na otwartej tafli wody łatwo zaobserwować możemy: perkoza rdzawoszyjego, łabędzia niemego, głowienkę, czernicę i krzyżówkę. W dużych kompleksach leśnych ze starowiekowym drzewostanem gniazduje największa sowa w Polsce – puchacz oraz wiele gatunków ptaków szponiastych: orlik krzykliwy, trzmielojad, jastrząb, krogulec, myszołów. Ponadto można spotkać tutaj bociana czarnego, orzechówkę, muchołówkę małą, dzięcioła czarnego, dzięcioła średniego oraz siniaka, który, jako jedyny gołębiowaty w Europie, gnieździ się w dziuplach starych drzew. Ssaki na terenie Parku reprezentują wydra i bóbr oraz bardzo rzadko spotykany wilk. Najbardziej zagrożonym gatunkiem gada jest żółw błotny, występujący sporadycznie na niektórych starorzeczach. Z rzadkich, objętych ścisłą ochroną gatunkową, ryb, notowanych w Bugu, stwierdzono m.in.: kiełbia białopłetwego i kozę złotawą.
Dziedzictwo kulturowe
Najcenniejsze zabytki na terenie Parku zlokalizowane są w Janowie Podlaskim, dawnej siedzibie biskupów łuckich i podlaskich. Ozdobą osady są m.in.: barokowa kolegiata, kompleks zamku biskupiego oraz gmach seminarium. Z Janowem związany był wybitny pisarz doby oświecenia bp Adam Naruszewicz. Interesującymi zabytkami są budynki stajenne pierwszej na ziemiach polskich stadniny państwowej – Stadniny Koni Arabskich w Janowie Podlaskim, utworzonej w 1817r. w folwarku Wygoda. Ta słynna z hodowli koni czystej krwi arabskiej stadnina, przyciąga wielu miłośników koni z różnych stron świata i to nie tylko na sierpniowe pokazy i aukcje koni. W 2017 roku, w 200 rocznicę istnienia Stadniny, została ona wpisana na listę Pomników Historii, na której znajdują się obiekty zabytkowe o wyjątkowym znaczeniu dla historii i kultury Polski.
Południowe Podlasie to teren, gdzie obok siebie żyją zarówno Polacy rzymskokatoliccy, jak i Rusini wyznania prawosławnego lub unickiego. Dawne świątynie obrządku wschodniego, nazywane cerkwiami, zwiedzić można w Starym Bublu, Gnojnie, Krzyczewie oraz w Starym Pawłowie. W Pratulinie natrafimy na sanktuarium poświęcone pamięci poległych za wiarę unitów podlaskich, wyniesionych przez świętego Jana Pawła II do godności błogosławionych. Niezwykle zagadkowym obiektem jest tzw. „Kamienna Baba” w Neplach – jest to duży kamień w kształcie krzyża i co najmniej średniowiecznym rodowodzie.
Turystyka
Teren Parku, ze względu na swą naturalność piękny, zróżnicowany, spokojny, czyste wody oraz zdrowe powietrze, stwarzają idealne miejsce rekreacji i wypoczynku dla osób pragnących bliskiego kontaktu z przyrodą. W nadbużańskich wioskach łatwo o nocleg w licznych gospodarstwach agroturystycznych. Park najlepiej przemierzać szlakami nadbużańskimi – pieszo lub rowerem (Czerwony Szlak Rowerowy Janów Podlaski-Hrubieszów, Wschodni Szlak Rowerowy Green Velo).
W granicach Parku znajdują się dwie przeprawy promowe w miejscowościach Gnojno i Zabuże, których umożliwiają sprawne przedostanie się na drugą stronę Bugu. Ponadto dla amatorów intensywniejszych wrażeń wytyczono na Bugu szlak kajakowy, który pozwoli poznać rzekę Bug i jej żywioły z innej perspektywy.
Artykuł pochodzi z portalu http://parki.lubelskie.pl/
